12.05.2013

«Больш клопату, ніж таго жыцця...”


Тэатральныя нататкі 

Веснавы гумор творчаму чалавеку псуе гарадское дрэва, даведзенае да ладу паводле бяспекі ды эстэтыкі – добра так папілаванае і папастрыжанае. З усіх бакоў, на ўсіх узроўнях. Дзесьці ў ягоных шатах, пасярод галін ды парасткаў, да апошняга хаваліся таямніцы... такія батанічныя таямніцы, без якіх жыццё дрэва гарманічна не спраўдзіцца. Датыкацца да іх  трэба было далікатна. А выпадковым службоўцам з пілою лепей было й не датыкацца зусім. Бо ў выніку дрэва замест жыцця асудзілі на выжыванне. А ў выжыванні  гармоніі няма.



... Веснавы гумор творчаму тэатральнаму чалавеку псуе рэальнасць, дзе вобраз службоўцаў з пілою асуджае на план па спектаклях і план па гледачах. Але тэатральную перспектыву таксама захапілі – і хто?! Распаўсюднікі тэатральнах квіткоў. Самае высокае, самае мастацкае распаўсюднікам не трэба. А найлепшы тэатр сёння – цырк. Там вартая праграма. Таксама добрая праграма ў казіно. А калі зайсці з боку мастацтва, дык чым выхоўваць гледача? Яшчэ трэба падвыхаваць артыстаў і крытыкаў. Артыстам трэба больш плаціць. Крытыкам плаціць няможна, бо яны не змогуць быць аб’ектыўнымі за грошы. І  трэба стварыць цэнтр, але хто яго будзе фінансаваць?  А лепш – прыняць закон пра тэатр!

Збольшага гэта ўсё праблемы “круглага стала”, – пры канцы сёлетнега красавіка яго ладзіў Цэнтр даследванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі пад назвай  “Сучаснае тэатральнае мастатва  Беларусі: рэальнасць і перспектывы”. Навукоўцы меліся зафіксаваць пэўны зрэз тэатральнай рэчаіснасці – з пагарэлым Мазырскім тэатрам і адбудаваным Купалаўскім, са станам тэатральнай школы,  з коштамі арэнды для антрэпрызаў ды прапановамі для дзяцей...  Жарты ўбок: тэатральная сістэма састарэла. Настолькі, што пра гэта сведчылі ўсе – ад рэжысёра-педагога да загадчыка літаратурнае часткі. “Трэба ўсіх звольніць і браць нанова па конкурсе!” –дзяліліся набалелым. “Трэба грошы! Бракуе грошай! Грошай не даюць!” –  сцвярджалі знаўцы. “У тэатры выжывуць толькі фанатыкі!” – цытавалі вядомага расійскага артыста-рэжысёра-прадзюсара. Падавалася таксама меркаванне, што эканоміка дадушыла мастакоўскае парыванне душы, а закуліссе апанавала зграя непрафесійнікаў. Маўляў, за тыя грошы, што атрымліваюць у тэатры... Ай! Сёння тэатру патрабуюцца ... усе.  Наколькі датрымае штатны расклад.

...Па трэцяй гадзіне сустрэчы сутнасць вынікнула намаганнем прафесара Вадзіма Салеева, які сфармуляваў наступнае: “Для чаго тэатр?”  І запанавала ціша. Бо наша тэатральнае дрэва, даведзенае да ладу паводле бяспекі ды эстэтыкі, зрабілася траха не драўнінай. А тыя   галіны, што квітнеюць і  даюць спадзеў на плады, задужа нешматлікія. Дый на кожны ўпадабаны (і ўпарта пільнаваны) працэс квітнення можна нацкаваць службоўца з пілою.

Мяне асабіста ўражвае гісторыя беларускага спектакля, які паспяхова жыве больш за дваццаць гадоў:  ён з’явіўся на свет як студэнцкі й дыпломны. З даробкамі і ўлікам пракату быў перанесены на сцэну недзяржаўнага тэатра. Тэатр сканаў, а спектакль падтрымалі артысты ды адмыслоўцы (грымёр, касцюмер). Спектакль працягваў жыць з дапамогай прадзюсара. Прадзюсары мяняліся. Было, спектакль не іграўся колькі месяцаў запар. Летась, калі  чарговы раз аднавіліся ягоныя паказы, выявіліся гледачы-старажылы. Тыя штогод імкнуцца ў залу,   “каб падтрымаць жыццёвы гумор”, ведаюць ягоны пакручасты жыццяпіс і ўсіх выканаўцаў. На справядлівае пытанне “і як доўга яшчэ працягнецца жыццё спектакля?” адказалі прадзюсар і артыст. Прадзюсар сказала : “Пакуль артысты будуць яго любіць”. Артыст сказаў: “Пакуль прадзюсар будзе любіць артыстаў.”   У адмысловай супольнасці іх не страшыць план па гледачах. Артысты патрапляюць імправізаваць: вельмі далікатна, не парушаючы колішніх рэжысёравых задач і патрабаванняў. Спектакль мяняецца з часам і мяняецца ў часе,  сёння выглядаючы як адмысловы рарытэт, як жывая тэатральная легенда. Спектакль гэты –  “Камедыя пра злашчаснага селяніна Дзёмку, ягоную жонку Маланку, арандара жыда Давіда і Чорта, які страціў сэнс існавання”. Выдае на ідылію? Але прадзюсар “Камедыі...” Джэні Шарыпава  – добры практык-прагматык. Артысты “Камедыі...”  ў складзе вядомых  тэатральных труп працуюць на добрых стацыянарных пляцоўках .  У спектаклях, якія трымаюцца год-два-тры і здымаюцца з пракату, маючы датацыю, штат абслугі і нават славутых распаўсюднікаў тэатральнах квіткоў. Разважаючы пра эканоміку, трэба мець на ўвазе любоў.  Перадусім тую, без якой не ствараюцца спектаклі.

Наступная вынятка мае на мэце ў чымсьці патлумачыць шматгадовы поспех “Камедыі...”, якая на свам узроўні  разглядае  “... такія складаныя філасофскія паняткі, як узнікненне светабудовы, крыніцу канфлікту дабра і зла, мэту асобнага чалавечага жыцця і ўсяго чалавецтва.” Дзе “...выказваецца ўпэўненасць у канчатковай перамозе дабра, пераўтварэнні свету і чалавека...” Аўтарка – Галіна Алісейчык, кандыдат мастацтвазнаўства. Яе кніжка  “Містэрыі старажытных славянаў і генэзіс тэатра” з’явілася ў 2010 годзе і пісана не пра спектакль “Камедыя...”, але абсалютна пераканаўча абгрунтоўвае ўмову, якая  нібыта і маецца на ўвазе, але  застаецца па-за свядомасцю бальшыні нашых сучаснікаў – стваральнікаў відовішчаў масавых, інтэлектуальных  альбо цалкам  элітных. “Тэатр з’яўляецца наймоцным сродкам уздзеяння на масавую свядомасць, таму ва ўсе часы і ў кожным грамадскім ўтварэнні была надзвычай важная матывацыя стварэння спектакля. ”  Матывацыя! Інакш кажучы, што я скажу свету? Нашто я разяўлю рот? “Можа быць, – чытаем у Галіны Алісейчык, – крызіс сучаснага тэатра, адсутнасць новых тэатральных ідэй, вобразу новага тэатральнага героя звязаная з крызісам матывацый? ...Глыбінная сутнасць тэатра  не можа прыстасавацца да заземленасці тэмаў і прыніжанасці характараў?”  

Для чаго тэатр? Як патрапіць весці гаворку пра ягоную глыбінную сутнасць  і не насмешыць эканамістаў? Больш за дваццаць гадоў крочыць “Камедыя...” па калдобінах ды выбоінах  эканомікі. Можа быць, яе феномен набліжае адказ, які яшчэ не ўсвядомлены?

А пакуль з нашым дрэвам, папастрыжаным  і папілаваным, “больш клопату, ніж таго жыцця” .

 Жана Лашкевіч

Фота Віктара Стралкоўскага



09.05.2013

Наши деньги насмешат всех!


26, 27 мая на сцене ДК им. Дзержинского театр "Комедия"  объявил   премьерные показы комедии «Смешные деньги» Рэя Куни, известного английского драматурга, а также актёра и режиссёра, автора уже знакомых нашему зрителю пьес «Номер 13» и «Слишком женатый таксист».

Иван Трус, Андрей Бибиков и Александр Полозков в спектакле "Смешные деньги"

Перевод с английского Михаила Мишина
Режиссёр-постановщик –  Егор Лёгкин
Продюсер спектакля – Дженни Шарипова

В ролях Александр Полозков, Анатолий Голуб, Андрей Бибиков, Иван Трус, Светлана Никифорова, Екатерина Крылова

«Я не ищу «сюжет комедии» или «забавную линию сюжетной истории», – написал Рэй Куни в своих «Правилах фарса». –  Я ищу трагедию. Фарс, более чем комедия, сродни трагедии… Всё происходящее на сцене, должно легко восприниматься зрителем… Язык весьма прост, на уровне житейского… Два часа, проведённые зрителем в театре – это два реальных часа в существовании персонажей пьесы. Никакой остановки.»
«Смешные деньги» ни в чём не отступают от этих правил. Скромный бухгалтер привычно едет в метро и… находит чемодан(чик) с деньгами. Да ещё в день рождения! Да ещё фунты стерлингов! Он, как честный человек, доезжает до дома, до жены,  до праздничного стола, но соображает: надо что-то делать. Лучше всего – начать новую жизнь, потому что ни работа,  ни бухгалтерский быт с чемодан(чик)ом денег несовместимы (читайте – невыносимы).  А поскольку новую жизнь с деньгами лучше начинать  подальше от старой жизни,  бухгалтер озабочен тем,  как быстрее отъехать на безопасное расстояние, не вызывая толков или подозрений.  Но не тут-то было: старая жизнь так и норовит вцепиться в скромного бухгалтера!  То друзья (спотыкаются), то полицейские (натыкаются), даже водитель такси и тот – цепляется за чемодан(чик)! И каждому надо что-то объяснять!
… К тому времени, как у чемодан(чик)а объявляется мафиозный хозяин, скромный  бухгалтер уже пересмотрел свои жизненные принципы. Теперь он готов на всё! А за  ним – готовы и все остальные!..

Жана Лашкевіч

08.05.2013

Гэта быў жарт?..


 Нататкі пункцірам 

Містычную арыфметыку старасвецкай показкі ўсмешліва падхоплівае Гродзенскі лялечны тэатр: у іхняй найноўшай “Пікавай даме” – дванацаць персанажаў. Іх ўвасабляюць чатыры акцёры. На адным стале, абцягнутым зялёным: для гульні, і  не адно для гульні ў карты. Стол абмяжоўвае крохкае сцэнічнае жыццё марыянетак... хіба прасторай Пецярбургу і фантазійным светам Алега Жугжды. На памежжы  гэтага свету і рэчаіснасці 19 лістапада 20012 года паўстала Нацыянальная тэатральная прэмія (ў чатырох намінацыях!), але ж і да яе “Пікавую даму” ганаравалі ўсяляк...

... Перадусім, бадай, за выключнае авалоданне сцэнічнай іроніяй. Далікатнай, шляхетнай, вытанчанай. Я б сказала, прафесійнай рэжысёрскай іроніяй Алега Жугжды (пасля з’яўлення “Пікавае дамы” у друку  Пушкіну казалі пра з’яўленне новага раману (кірунку) у літаратуры – фантастычнага; тэатр Жугжды даўмеўся іранізаваць з фантастычнага ды містычнага).  Ёю прасякнутая, пазначаная альбо афарбаваная кожная сцэна і кожная цытата – з Пушкіна, з Чайкоўскага, з фон Мэкк Надзеі Філарэтаўны – і ўсё пра грошы, усё пра грошы, якія трэба тэрмінова зарабіць, адаслаць, аддаць, а іх усё бракуе, не стае, не выстачае! І аднаго разу – пра фінал “Пікавай дамы”, які вынікнуў з музыкі Пятра Ілліча.

Адметна іранічны пралог да спектакля, які дзеецца ў фае: артысты тлумачаць сэнс гульні “штос” (якую за часам Пушкіна менавалі “фараонам” альбо “банкам”) ды прапануюць згуляць. У тую самую гульню Германа і графіні Ганны Фядотаўны. На грошы. На самыя невялікія! А ніхто не згаджаецца... Містыка? А-яй!

...На сцэне пры стале з’яўляюцца, мовім так, нехта  ад імя Пушкіна ды нехта ад імя Чайкоўскага і абвяшчаюць стварэнне “Пікавае дамы”... пры гульні? як гульні? Для партыі патрабуецца трэці. Ён ўжо напагатове. Мужчыны (цывільныя фракі, вайсковы мундзір) прадстаўляюцца “тройкай, сямёркай, тузам”, і бяруцца... пераказваць аповесць Пушкіна пры картах ды час-почас прамаўляюць “ад імя” – Германа, Томскага, Чэкалінскага. Чацвёрты персанаж, падобна, блытае карты – усе жаночыя партыі вядзе Ларыса Мікуліч. Гучыць нескажоны Пушкінскі тэкст.

Картачны стол і чорнае адзенне сцэны пазначаюць месца дзеяння. Вобраз спектакля акрэслівае вялікі кругазварот – картаў,  гульні, выпадку. На пачатку дзеяння калоды картаў свяжуткія, запакаваныя; пры канцы – зашмальцаваныя, загуляныя. Карты амаль не знікаюць са стала, разлятаюцца па падлозе, хаваюцца па кішэнях і ў капялюш Германа. З рук – у рукі. Кругазварот выдае метафару чалавечага лёсу, узлёты і заняпады, багацце і галечу. І – лёс, які ўвесь час мае спраўдзіцца ці змяніцца.

“Пікавая дама” на зялёным стале падначана хатняй ўтульнасцю і робіць гледачоў падобнымі да наведнікаў  адмысловага тэатральнага салону. Там, дзе кінавытворчасці спатрэбіліся б выдаткі на здымкі процьмы артыстаў ў розных атачэннях, гарадзенскім лялечнікам дастаткова... адкашляцца, перасунуца альбо схапіцца за стэк і тузануць, скажам, Германа, апавядаючы пра Германна. Адрознасць гэтых персанажаў  “з душою Мефістофеля, профілем Напалеона” мусіць дасціпна тлумачыцца для школьнікаў (“Пікавую даму” вывучаюць у дзявятым класе), але смешыць нават тэатразнаўцаў.

Строга кажучы, дзеянне з трыма лялькамі (Германа, Лізы да графіні) вырашана як вялікая падрабязная ілюстрацыя, якая (раптам?) пачынае жыць сваім жыццём  і не дужа зважаць на аўтараў. Цацачны фатэль, шырма, ложак, люстэрка належаць то графіні, то Герману, і толькі Лізавеце Іванаўне сесці няма куды.  Ітэр’еры імкліва змяняюцца на экстэр’еры, дастаткова фатэль ці ложак замяніць на  які-кольвек пецярбургскі помнік. Адметны дом графіні  падобны да невялікае арэны, а Медны вершнік порстка апярэджвае Германа. Сучасныя раманы, якіх просіць графіня, уяўляюць сабою кніжкі звыклых фарматаў, гартаюцца, складаюцца, няславяцца. Са свечак часам кропліць воск. Знакаміты раманс графіні Ларыса Мікуліч спявае сваім уласным голасам. Беспамылкова.

Але кожная карта мае значэнне не толькі ў гульні. Тройка, сямёрка, туз і пікавая дама, што з’явілася нібыта жартам, запрашаюць вылічыць, скласці, адгадаць лёс. Хоць да містыкі і лёсу рэжысёр ставіцца іранічна, але іх не адмаўляе і не прыбірае са спектакля...

...Пад час самагубства Лізаветы Іванаўны з-пад моста з’яўляецца зухаваты гандальера (лялька чацвёртая, але ёй аддадзена толькі адна сцэна), свайго роду  супрацьстаянне Пушкіна ды Чайкоўскага  пераймае (іранічна вырашае?) Даніцэці са сваім  “Напоем кахання”,  і выхаванка графіні шчасліва трапляе замуж... Пад картачны кругазварот гучыць тэкст  пра Лізавету Іванаўну, якая займела сваю выхаванку. Па крузе, па коле, здаецца, выўляецца графіня ў новым абліччы... Альбо гэта быў жарт?


Жана Лашкевіч